Блог №9. Хүхрийн хүчил бэлдэх

 

65 г/л концентрацийн хүхрийн хүчил бэлдэх жишээ.

...

Блог №8. Флотацийн процессийн загварчлал

METSIM программ хангамж нь хэрэглэгчийн оруулж байгаа өгөгдөл, контроллеруудын логик тохиргоонууд болон технологийн хэлхээнд өгөгдсөн тоног төхөөрөмжийн техникийн параметрүүд дээр үндэслэн FEED IN = FEED OUT зарчмаар процессийн масс болон энергийн балансыг тооцдог. Иймд дурын тоног төхөөрөмжийн эргэн тойронд масс-энергийн балансыг тооцоход X, Y, Z гэсэн 3 үл мэдэгдэгчийн 2 нь өгөгдсөн байх ёстой ба тэдгээр дээр үндэслэн 3 дахь үл мэдэгдэгчийг олох явдал юм. Жишээ нь: X-тэжээл урсгалын өгөгдөл, Y-тоног төхөөрөмжийн техникийн үзүүлэлт, Z-гарах бүтээгдэхүүний өгөгдөл гэж үзвэл тооцоог дараах хувилбаруудаар хийж болно.

Өгөгдсөн          Олох нь              Тайлбар

1.   X, Y                 Z                   - Орж байгаа бүтээгэдхүүн болон тоног төхөөрөмжийн
                                                      техникийн үзүүлэлт мэдэгдэж байгаа, бүтээгдэхүүнийг олох.
2.   X, Z                 Y                   - Орж, гарч байгаа бүгээгдэхүүнүүд мэдэгдэж байгаа, тоног
                                                     төхөөрөмжийн техникийн үзүүлэлтийг олох
3.   Y, Z                 X                   - Гарч байгаа бүтээгдэхүүн болон тоног төхөөрөмжийн
                                                     техникийн үзүүлэлт мэдэгдэж байгаа, орох бүтээгдэхүүнийг олох

Флотацийн процесст орж байгаа пульп (FEED IN) дахь хатуугийн эрдэс болон элементийн агуулга Блог №6-д бичигдсэнтэй ижил гэж үзье. Баяжмалд гарах эрдсүүдийн агуулгыг зөвхөн лабораторын туршилт, эрдэс-химийн шинжилгээгээр гарган авч металл авалтыг тооцон флотацийн нэгж операци (FLT)-д оруулж өгснөөр гарах баяжмал, хаягдлын урсгалын үр дүнг янз бүрийн цагийн ачааллын үед загварчлан тооцох боломжтой болдог. Нэгээс гарч байгаа бүтээгдэхүүн нөгөөгийн тэжээл болон орж байгаа тохиолдолд мэдээллийг нэмж оруулах эсвэл өөрчлөх шаардлагагүй.

 Жишээ нь:   0.56% ийн зэсийн агуулгатай хүдэр (Зураг 1) агуулсан тэжээл пульп үндсэн флотацид орж гэж саная.

Зураг 1. Пульп дахь хатуугийн агуулга

Лабораторын туршилтаар гарган авсан баяжмал дахь эрдсийн агуулгыг  шинжилгээгээр тооцон эрдэс болон элементийн авалт (recovery) тус бүрд нь хэд байгааг тооцож, флотацийн нэгж операци буюу FLT unit operation доторх RECOVERIES хуудсанд оруулна (Зураг 2).

Зураг 2. Баяжуулалтын процесст эрдэсийн авалтыг (recovery) оруулах.

Option - Тооцоолох аргачилал    Components - Эрдсүүд       Extent - Авалтын хэмжээ
    
    1- Эрдсийн авалтаар нь                            1 - Цахиур                                             0.2%
    1- Эрдсийн авалтаар нь                            2 - Халькозин                                       85%
    1- Эрдсийн авалтаар нь                            3 - Kовалин                                          80%
                                                                        4 - Халькопирит                                   85%
                                                                        5 - Борнит                                             85%
                                                                        6 - Исэлдсэн зэс (II)                             30%
                                                                        7 - Исэлдсэн зэс (I)                              30%
                                                                        8 - Пирит                                              55%
                                                                        9 - Молибденит                                   50%

гэх мэтчилэн процесст оролцож байгаа флотацийн бүх үе шат дээр металл авалтуудыг оруулж өгснөөр баяжуулалтын секцийн бүрэн хэмжээний балансыг гарган авах боломжтой.

Дээрх тооцоог энгийн аргаар хялбархан хийж болох боловч олон үе шат, эргэх урсгал (recycle stream) бүхий том хэмжээний модель байгуулах үед нэлээд хүндрэлтэй байдаг.

...

Блог №7. METSIM-ийн хэрэглээ Монголд

Энэхүү дугаарыг өмнөх блогт үлдээсэн уншигчийн сэтгэгдэлд хариу болгох үүднээс бичлээ.

METSIM программыг эрхлэгч компанийн веб сайтууд дээр бичснээр Монгол улсаас Эрдэнэт Үйлдвэр, Монголын Алт Корпораци (MAK) хоёр л хэрэглэж байгаа. Гэхдээ энэ программыг жинхэнэ утгаар нь хэрэглэнэ гэдэг нь бас харьцангуй ойлголт юм. Тухайн байгууллагын үйл ажиллагаа, хэрэглээний чиглэл, тус программ дээрх ямар модиулуудыг нь идэвхижүүлсэн, мөн түүнийг ажиллуулж буй хүний мэргэжлийн чиглэл, мэдлэг, чадвар зэргээс хамаараад программын хэрэглээний цар хүрээ өөр юм. Дашрамд дурьдахад программын инженерингийн тооцооны модуль (Mass Balance, Heat Balance, Comminution, Dynamic Simulation, Operating Cost, Contouring, Engineering)-уудын алийг идэвхижүүлж худалдаж авахаас хамаараад программын үнэ өөрчлөгддөг. Иймд хэн бүрэн утгаар нь хэрэглэж байна гэдгийг хэлэх боломжгүй. Харин уул уурхайн үйлдвэрийн төсөл тооцоо эсвэл одоо ажиллаж байгаа үйлдвэрлэлийн үзүүлэлтийг сайжруулах, оптимизаци хийх зэрэгт энэхүү программыг хэрэглэх шаардлага манайд маш их байгаа. MS Excel зэрэг программыг ашиглан хийсэн тооцоо нь масс-энергийн балансын зөвхөн нэг хувилбарыг тооцох ба комплекс процессийн хувьд эргэлтийн урсгалыг олон давтамжтай нэмж оруулах шаардлага гардаг. Энэ нь тийм ч амархан шийдэх асуудал биш юм.

Аль ч программ хангамж тоног төхөөрөмжийн загварчилалыг түүний инженерингийн тооцоонд хэрэглэдэг математик загварчилал дээр үндэслэдэг. Иймээс LIMN, SysCAD, METSIM гэх мэт программууд бүгд л цаанаа нэгэн ижил томъёог ашиглаж байгаа. Харин METSIM программ нь эргэлтийн урсгал буюу recycle stream -ыг аль ч шатанд, хэдэн ч удаа давтагдсан хамаагүй тооцоог хэрэглэгчийн хүссэн тоогоор давтуулан (recycle stream iteration) хийх боломжтойгоор программчлалынхаа кодыг шийдэж чадсан гэдгээрээ илүү гэгддэг.


...

Блог №6. Урсгалын мэдээллийг унших

METSIM программыг хаанаас татаж авах, хэрхэн суулгах, жишээ модель нээж тэдгээрийн мэдээллийг харах талаар өмнөх блогуудад танилцуулсан. Энэ удаа "EDIT" товчны тусламжтай моделийн урсгалын мэдээллийг унших талаар авч үзье.

 

Цонх үндсэн 3 багананд хуваагдах ба 1-р баганаас материалын төлөв байдал тэдгээрийн цагийн ачаалал, 2-р баганаас эрдэс, нийлмэл бодисийн агуулга, 3-р баганаас элементийн агуулгыг тус тус харж болно.
Жишээ нь. дээрх урсгал нь 97%-ийн хатуугийн агуулгатай (3%-ийн чийгтэй) 3200 т/ц -ийн цагийн ачаалалтай (3104 т/ц хатуу + 96 т/ц ус) Зэс-Молибденийн хүдрийн мэдээлэл байна.

2 болон 3-р баганууд нь % жингээр, молийн %-оор, т/ц -цагийн ачааллаар харуулах ба %-ийн жингээр өгөгдсөн утгыг дараах байдлаар уншина.

• Цахиур = 94.99%
• Халькозин = 0.13%
• Ковалин = 0.18%
• Халькопирит = 0.78%
• Борнит = 0.05%
• Исэлдсэн зэс = 0.04%
• Пирит = 3.80%
• Молибденит = 0.03%

Дээрх эрдсийн агуулгаас тооцогдсон элементийн агуулгыг баруун гар талын баганаас харж болно.

• Зэс = 0.56%
• Төмөр = 2.01%
• Хүхэр = 2.41%
• Молибдень = 0.018% гэх мэт

Моделийг бүрэн зөв оруулж программыг ажиллуулан схемийн массын балансыг тооцоолсны дараа схем дээрх бүх урсгалуудын мэдээллийг дээрх байдлаар дурын тоног төхөөрөмжид орохын өмнө буюу дараах байдлаар харьцуулан харж болох юм. Бусад жишээнүүдийгч мөн адил нээж бас үзүүштэй.  

Өмнө хэлсэнчилэн METSIM программ нь нийт 8 төрлийн төлөв байдалд байгаа материалтай ажиллах боломжтой. Харин энэ моделоос сонгосон дээрх урсгалд зөвхөн органик бус хатуу (SI), органик бус шингэн (LI) фазууд оролцсон тул бусад фазуудын утгууд бүгд "0" болж SI, LI хоёр товчоос бусад нь идэвхижээгүй байна. Харин SI, LI товчнуудын дэргэд байгаа SSA (Sieve Size Analysis) буюу шигшүүрийн шинжилгээний утга оруулах товч нь модельд ширхэгийн анализ хийх модулийг идэвхижүүлсэн тохиолдолд идэвхижиж утга оруулах боломжийг олгоно. 

Хэн нэгэн, ямар нэгэн сонирхосон асуулт байвал дараагийн блогт тодорхой хариулж болох л юм.

...

Блог №5. Жишээ модельтой ажиллах.

METSIM программ нь нэлээд хэдэн төрлийн жишээ моделийг өөр дээрээ агуулсан байгаа. Нэгэнт бидэнд бүрэн хэмжээний хувилбар нь байхгүй учраас эхний ээлжинд урд өмнө хийгдсэн моделийн тоон өгөгдлүүд, тооцоолсон утгуудыг тоног төхөөрөмж, тэдгээрийн хоорондох урсгал бүхэн дээр хэрхэн нээж үзэж болохыг үзье. Жишээ моделийг нээхийн тулд программаа нээж дэлгэцийн дээд хэсэгт байрлах модель ачааллах шар хавтсыг дарж (эсвэл Files>Open) орснын дараа программ суулгасан хавтаснаасаа C:\...\METSIM\mex\*.sfw файлуудаас сонгож нээнэ.

Жишээлбэл: C:\...\METSIM\mex\MwxCC.sfw -баяжуулалтын бутлалт нунтаглалтын моделийг үзье. 

Модель нээсний дараа дэлгэцийн дээр байрлах товчийг дарснаар Хуудас 1, 2, 3-д шилжинэ.

Хуудас 1:

Хуудас 2:

Хуудас 3:

Дэлгэцийн дээд хэсэгт байрлахтовчийг дарж идэвхижүүлээд хулганы заалтуурыг дурын тоног төхөөрөмж, тэдгээрийн хоорондын урсгалын дугаар дээр дарснаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг нээн үзэж болно. За ингээд моделийн мэдээлэлтэй үргэлжлүүлэн танилцаж юу юуг үзэх боломжтойг өөрсдөө сонирхоорой. 

Нэмж хэлэхэд METSIM программ хангамж нь өгөгдлийн бааз, термодинамикийн бааз, график, модуль зэргээ SysCAD, Surpac гэх мэт бусад программууд шиг тус тусад нь жижиг файл болгон хадгалдаггүй зөвхөн нэг файлд бүгдийг агуулдгаараа онцлогтой. Түүнээс гадна хэрэглэгчийн өгөгдөл, тоон утгын функц зэргээ APL (A Programming Language) хэл дээр оруулах боломжтой учраас ямар нэгэн программчлалын хэлний мэдлэг шаардахгүй, хэрэглэхэд хялбар байдаг.


Дараагийн блогт дээрхийг үргэлжлүүлнэ.



...